बोलती पुस्तके

संस्कृतीच्या अर्वाचीन खुणांबरोबरच साहित्याच्याही खुणा सापडतात. लिखित स्वरुपात नसेल तेव्हा मौखिक स्वरुपात होते त्याही आधी प्रथा, कथा, दंतकथा, गोष्टी अश्या स्वरुपात असावे. औद्योगिकरणाच्या शतकात उदयास आलेली आणि माणसाचे आयुष्य आमुलाग्र बदलणारी गोष्ट म्हणजे इलेक्ट्रिसिटी. यथावकाश इलेक्ट्रिसिटीवर चालणारी अनेक उपकरणे उदयास आली. ध्वनीमुद्रण म्हणजेच व्हॉईस रेकॉर्डिंग हा सुद्धा यांतला एक महत्वाचा शोध. १९३० पासुन शाळा कॉलेजांत, सार्वजनिक ग्रंथालयात ध्वनीमुद्रित रेकॉर्ड्स उपलब्ध असल्याचे समजते. पहिले बोलते पुस्तक म्हणजे ऑडियो बुक (Audio Book) इसवी सन १९०० मध्ये उपलब्ध असल्याचे समजते. नंतरच्या काळात अंधांसाठी १९३१ मध्ये अमेरिकन काँग्रेसने 'अमेरिकन फाउंडेशन फॉर ब्लाईंड्स' या संस्थेच्या मदतीने ऑडियो बुक्सचा एक मोठा प्रकल्प राबवला. हा प्रकल्प ऑडियो बुक्स्च्या विकासातला मैलाचा दगड असावा. १९८० च्या सुमारास व्यावसायिक स्वरुपात ऑडियो बुक्स बाजारात उपलब्ध आणि प्रसिद्ध होती.

आजच्या इंटरनेटच्या युगात ऑडियो बुक्ससाठी व्यावसायिक स्तरावर अनेक माध्यमं, संस्थळं उपलब्ध आहेत. लिब्रीवॉक्स (LibriVox) हा प्रकल्प विशेष उल्लेखनीय आहे. हा प्रकल्प म्हणजे प्रताधिकार मुक्त ऑडियो बुक्सचे डिजीटल ग्रंथालय आहे. इथे उपल्ब्ध असलेली ऑडियो बुक्स एकण्यासाठी तुम्हाला मुक्तपणे डाउनलोड करुन घेता येतात (mp3). २००५ मध्ये सुरु झालेला हा प्रकल्प २००७ पासुन सगळ्यात वेगाने वाढणारा प्रकल्प आहे, म्हणुनच लिब्रीवॉक्स हा ऑडियो बुक्सचा अत्यंत नावाजलेला प्रकाशक असावा. आजच्या घडीला इथे सुमारे ३३ भाषांमध्ये ५००० ऑडियो बुक्स उपलब्ध आहेत. यांतली बहुतांश पुस्तकं ही स्वयंसेवी माध्यमातुन ध्वनीमुद्रित केली गेली आहेत. याच पद्धतीने सरासरी दरमहा सुमारे ९० पुस्तके इथल्या खजिन्यात वाढतात.


खरी आनंदाची गोष्ट म्हणजे मराठीतही असा प्रकल्प सुरु आहे. 'बोलती पुस्तकं' हे अत्यंत गोंडस नाव घेउन सुरु झालेला हा प्रकल्प अगदी असाच, म्हणजे लिब्रीवॉक्स सारखाच चालतो. व्यवसायाने संगणक अभियंता असलेल्या श्री. आनंद वर्तकांनी २००९ च्या जानेवारीत हा प्रकल्प सुरु केला. बोलती पुस्तकेंची ओळख त्यांच्या शब्दात,

आजच्या धकाधकीच्या जगात आपल्यासारख्या "खाऊन-पिऊन सुखी" माणसाला सर्वात जास्त चणचण जर कुठल्या गोष्टीची भासत असेल तर ती म्हणजे फावला वेळ. वेळेअभावी आपण अशा अनेक महत्वाच्या गोष्टींना मुकतो ज्यांची मजा एकेकाळी आपण खूप लुटली. अनेकांसाठी यातली एक गोष्ट असते पुस्तकवाचन. रोजचं वर्तमानपत्र वाचायला वेळ नसतो तर पुस्तक कसं वाचणार?

पण ज्या नव्या युगाने हा प्रश्न निर्माण केला त्यानंच त्याचं उत्तरही दिलं, ते आहे अर्थातच "बोलती पुस्तकं"!

इंग्रजी भाषेत अनेक पुस्तकांच्या बोलत्या आवृत्त्या उपलब्ध असतात, पण मराठी भाषेत हा विचार त्यामानाने नवीन आहे (वपु, पुलं यांची कथाकथनं वगळता). यासाठीच आम्ही हा बोलत्या पुस्तकांचा खटाटोप आरंभला आहे. आजकाल MP3 Players सगळीकडे उपलब्ध असतात, मग त्यांचा असाही वापर करायला काय हरकत आहे. आणि आमची सर्व बोलती पुस्तकं ऐकण्यासाठी उपलब्ध आहेत, अगदी चकट-फू! तुम्ही ती इथे ऐकू शकता किंवा "डाऊनलोड" करून तुमच्या mp3 player वर.

आता तुम्हाला पुस्तकाची मजा लुटायला एका जागी बसायची गरज नाही. रस्त्याने चालताना, बसमध्ये बसल्याबसल्या, स्वैपाक करताना, किंवा रात्री झोपी जाताना तुम्ही ही पुस्तकं ऐकू शकता. (आठवतं, लहानपणी आजीच्या गोष्टी ऐकत झोपी जायला काय मजा यायची!)
++अधिक वाचा++

या प्रकल्पाला आपण सगळ्यांनी यथाशक्ती हातभार लावावा असे आवाहन इथे मी करु इच्छितो. ही मदत प्रताधिकार मुक्त पुस्तकांचे ध्वनीमुद्रण किंवा त्यांच्या स्कॅन कॉपीज उपलब्ध करुन देणे या प्रकारात असु शकते. या संदर्भात boltipustake@gmail.com इथे तुम्ही संपर्क साधु शकता. मराठीतली साहित्यसंपदा सर्वांना मुक्तपणे उपलब्ध असावी हा अत्यंत स्तुत्य हेतु बाळगुन सुरु झालेला हा कौतुकास्पद प्रकल्प यशस्वी होणार अशी मनोमन आशा मी बाळगुन आहे.

-
आनंदयात्री

(ऑडिओ बुक्सबद्दलचे संदर्भ विकिपिडीआवरुन घेतले आहेत.)

रानफुल

रानफुलाच्या पिवळसर पिंगट पाकळीला मी भुललो
तोच क्षण त्याचं अन माझं आयुष्य जोडणारा

मंतरलेल्या रानात रानफुल आणी मी
बघत होतो, प्रतिबिंबं, आमच्याच डोळ्यात तरारलेली

"तू आणि मी, आपण दोघं सारखेच !"
उमलतो पण गंधाला पारखे.
रानफुल सुखावलं ..

रानफुल सुखावलं तेव्हा दिसली होती,
माझ्याच प्रतिबिंबाची हलकी काळसर बेगडी किनार.


रानफुलं रानातच उमलतात .. फुलतात ..
असे म्हणत एकेदिवशी, मी परतलो .. जनरितीनुसार.

जातांना फुल म्हणाले होते, सुकले तरी चालेल,
पण ठेवशील ना मला डायरीत ? .. जनरितीनुसार ?

शाप

माझ्याच जवळच्या माणसाने माझ्या मनाच्या हळव्या-दुखर्‍या वर्मावर वार केल्यावर..... यथावकाश मी अंतर्मुख झालो. या सगळ्या वेदनांचे पुढे काय होत असेल ? त्या कुठे जात असतील ?

माझ्या मनाच्या भिंतींवर, जागोजागी लटकणारी चित्रं मला आठवली.. त्यातली कुरुप बीभत्स चित्रं उघडीनागड्या लावसटींसारखी माझ्यावर धावुन येत होती, जणु त्यांचेच अस्तित्व त्या चार भिंतीत राज्य करते असे ठसवायचा प्रयत्न करत होती. वेदनांची अशीच कुरुप चित्रे होत असावीत. त्रस्त भिंतींनी या बटबटीत चित्रांना फिकट करायची विनवणी करत रहावी आणि त्या चित्रांनी भिंतींच्या हतबलतेवर कृरपणे खदाखदा हसावे.

त्या चित्रांवरच्या वेडावाकड्या रेघोट्या दरवेळी वेगवेगळी भाषा बोलतात, नवा अर्थ लावायला भाग पाडतात. त्यांचा उन्मत्त भडकपणा भिंतींना कोळपुन टाकतो, अव्ययाहत कोळपल्याने भिंतीनी तरी बेदरकारीचे पापुद्रे का धरु नयेत ? त्यांचा हिरवा रहाण्याचा अट्टहास दमछाक करवतो, थकवतो आणि कणाकणाने झिजवतो. अपेक्षाभंगाच्या जाणीवा, पराभूत होण्याची भिती यातून नवी चित्रे हळूहळू आकार घेतात. त्यांनाही वाचण्याचा आणि अर्थ लावण्याचा शाप माझ्या भाळी गोंदलेलाच असावा.

-
आनंदयात्री

काहीबाही.. (२)

तु गेलीस तसे, रस्त्यावर, ते कागदाचे कपटे माझ्याभोवती फेर धरुन नाचतात, सरळ अंगावर येउन जर्राशी लगट करुन भुर्रकन उडून जातात. जग जणु मुके होते, काळ थांबतो आणि तलम प्रकाशाच्या पडद्यातुन आठवणी झिरपतात.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

अजुन रामप्रहर आहे, पहाटच्या अंधारात जुईची फुले म्हणजे .. जणु रातभर आकाशी विहरुन क्लांत झालेल्या तारका जमीनीवर विश्रांतीला उतरलेल्या असाव्यात. मी एकेकीला कवेत घेण्याचा प्रयत्न करतो तसे त्यांचे अश्रू माझे हात ओले करतात. मी त्यांना पहाटचे दव असावे म्हणुन विसरण्याचा यत्नात भिजुन जातो.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

भुरभुरते केस .. सुरावटींचे अविष्कार आणि गुलजार .

हसुन ती मला म्हणाली .. मी तुला आवडते का रे ? मी म्हणालो .. आवडते ?? तुझा सहवास म्हणजे काव्यानुभुती !!

तिला मी त्या दिवशी म्हटले आठवणी कधी चिरंतन असतात का ग ? मग मी का नेहमी तु समोर असतांना तुझ्या आठवणीत असतो ? शेवटी हा आठवणींचा अतार्किक आलेख गुंडाळुन मी तिला म्हटले,

कसे व्हावे जगणे अवघड
कश्या व्हाव्यात वाटा धुसर
कसा पडावा त्रैलोक्याचा विसर
आणि चालावा फक्त आठवणींचा जागर ..